FIDIC nedir?

Çağdaş Ozan PAMUK

Elektrik Mühendisi

İnşaat sektöründe çalışıpta FIDIC sözleşmelerini duymayan hemen hemen hiç kimse yoktur. Özellikle son yıllarda adını sıkça duymaya alıştığımız ve özellikle ülkemizde son yıllarda artan yabancı fon destekli projelerde kullanılan sözleşmeler kısa adıyla FIDIC adı verilen Uluslararası Müşavir Mühendisler Federasyonu tarafından oluşturulan global sözleşmelerdir.

FIDIC nedir?

FIDIC Türkçesi Uluslararası Müşavir Mühendisler Federasyonu olarak adlandırılan ve asıl adını Fédération Internationale des Ingénieurs-Conseils’ ün kısaltmasından alan bir federasyondur.

Fédération Internationale des Ingénieurs-Conseils(FIDIC); 1913 yılında Fransa, Belçika ve İsviçre tarafından ve Avrupa merkezli olarak kurulmuştur.

Kuruluş amacı öncelikli olarak Avrupa; genelinde sonrasında ise Dünya genelinde bir mühendis ve müşavirler birliği oluşturmaktır. Ülkemiz ise Türkiye Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği üzerinden 1987 yılında FIDIC’ e dahil olmuştur. Bugün itibariyle 98 ülke FIDIC’ e üyedir.

FIDIC Sözleşmeleri Türkiye’ de nerelerde kullanılıyor?

FIDIC Sözleşmeleri birçok kurumda kullanılmakta ve önemli açıkları kapatmaktadır. Ülkemizde kullanılan başlıca kurumlar aşağıdaki gibidir.

• Ulaştırma Bakanlığı – Ulaştırma Operasyonel Programı
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı – AB Yaptırımları Dairesi Başkanlığı
• Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı – Rekabetçi Sektörler Programı
• Hazine Müsteşarlığı – Merkezi Finans ve İhale Birimi

Bu kurumları üzerinden yapılan ihalelerin büyük çoğunluğunda FIDIC sözleşmeleri kullanılmaktadır.

FIDIC’ in Standart Sözleşme Formları

FIDIC’ in Standart Sözleşme Formları 5 ana başlık altında toplanabilmektedir.

Bunlar;

• İşveren tarafından tasarlanan İnşaat ve Mühendislik İşleri İnşaat Sözleşme Şartları (Red Book)
• Tesis Et; Tasarla Yap Sözleşme Şartları (Yellow Book)
• Kısa Sözleşme Formu (Green Book)
• EPC (Engineering Procurement and Construction) Anahtar Teslim Projeler İçin Sözleşme Şartları (Silver Book)
• Tasarım, Yap ve İşlet Projeleri Sözleşme Şartları (Gold Book)

	Red Book	Yellow Book
Kapsam	Bina, altyapı, içme suyu hattı vb. yapılar	Ekipman ağırlıklı yapılar, arıtma tesisi, raylı sis. vb.
İşin Yönetimi	İşveren adına, mühendis tarafından	İşveren adına mühendis tarafından, ilave olarak dizayn kontrolü
Risk Dağılımı	Riskler orantılı, işverenin riskleri	Riskler kısmen yüklenicide; işveren riskleri
Dizayn	Tasarım işverende	Tasarım yüklenicide, tasarımcı alt yüklenici olarak onaya sunulur.
Teknik Şartnameler	İşveren tarafından hazırlanır.	Yüklenici tarafından işveren talepleri dikkate alınarak hazırlanır.
Sözleşme Bedeli	Birim fiyat sözleşme, sözleşme eki metrajlar kesin değil, yerinde ölçüm (SC 12.3)	Anahtar teslim tek fiyat

Tablo: FIDIC Red Book ve FIDIC Yellow Book Karşılaştırması

FIDIC Sözleşmeleri’ nin Yapısı

FIDIC Sözleşmeleri genellikle  8 ana başlık altında toplanmaktadır.

• Ana Sözleşme (The Contract Agreement)
• Kabul Mektubu (The Letter of Acceptance)
• Teklif Mektubu (The Letter of Tender)
• Sözleşme Özel Şartları (Part II – the conditions of particular application)
• Sözleşme Genel Şartları (Part I – general conditions of contract)
• Teknik Şartnameler ve Çizimler (The Specification and Drawings, Red Book)
• İşveren Talepleri (The Employer’s Requirements, Yellow Book)
• Uyuşmazlık Çözüm Mercii Anlaşması (Dispute Adjudication Board Agreement)

Employer	Contractor	Engineer
Bilgi ve belgeleri paylaşma	İşleri sözleşme ve eklerine uygun olarak yapma(varsa tasarım işlerini) SC 4.1	İşveren adına işleri kontrol etme SC 3.1
Yer Teslimi	Gerekli dökümantasyonu hazırlama ve onaya sunma (raporlama, yapım yöntemi, kalite planı, as-built çizimler, vb.) SC 4.1, SC 4.2	İş Başlangıç Talimatının Verilmesi SC 8.1
Ödenek Tahsisi	Teminat Mektuğlarını temin etme (avans mektubu, performans mektubu vb.) SC 4.2	İş Talimatı Verilmesi (Instruction, SC 3.3)
Hakedişlerin Ödenmesi	Yüklenici Temsilcisi’ ni Atama (Contractor’s Represantative,   SC 4.3)	Yüklenici’ den gelen talepleri karar bağlama (Determination SC 3.5)

Tablo: FIDIC Sözleşmelerinde İşveren, Müteahhit ve Mühendis Tanımları

FIDIC Kırmızı Kitap

Tasarımın işveren veya temsilcisi tarafından yapıldığı projelerde kullanılması amacıyla oluşturulmuştur.

Kırmızı kitap detaylı olarak incelendiğinde; tüm risklerin hem idare ve hem de yüklenici tarafından paylaşıldığı görülmektedir.

Eğer ilgili projede tasarım yüklenici tarafında ise “Sarı” ya da “Gümüş” kitabın kullanılması daha faydalı olacaktır.

Mühendisin verdiği kararlar eğer tarafları tatmin etmezse “Uyuşmazlık Kurulu” adı verilen DAB’ a götürülmektedir.

DAB diğer bir adıyla uyuşmazlık çözüm organı;  sözleşmenin en başında tarafların ortak olarak belirlediği 1 ya da 3 kişiden oluşmaktadır.

DAB’ ın almış olduğu kararlar kabul edilmediği takdirde uluslararası tahkime götürülebilmektedir.

Kırmızı Kitap’ ın MDB versiyonu / Pembe Kitap

İçerik olarak Kırmızı Kitap’ a benzemesine rağmen bazı önemli koşullar için çeşitli maddeler eklenmiş ve “Mühendis” in yetkileri daraltılmıştır.

MDB: Multilateral Development Banks – Çok Yönlü Kalkınma Bankaları

• Dünya Bankası
• EBRD Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası
• Asya Kalkınma Bankası
• Afrika Kalkınma Bankası
• İslam Kalkınma Bankası

Gibi kuruluşlar tarafından finanse edilen projelerde kullanılması gerekmektedir.

Pembe kitabın en önemli özelliklerinden birisi ve genellikle tercih edilmesinin nedeni de bankaların denetimine olanak vermesidir.

Sözleşmenin özel koşulları istenildiği takdirde ihale dökümanlarına eklenebilmektedir.

FIDIC Gümüş Kitap: Mühendislik Satın – Alma Yapım Anah. Tes. EPC (Engineer – Procure – Construct) Turnkey

Nihai maliyet ve sürenin kesinliğinin işveren için çok önemli olduğu anahtar teslimi projelere yönelik olarak hazırlanmış bir sözleşme tipidir.

Madde 5.1.’ de İşveren her  türlü hata, tutarsızlık veya ihmalle ilgili sorumluluğu reddetmektedir. Bu maddeyi incelediğimizde riskin işverenden yükleniciye aktarıldığını görmekteyiz.

Bu kitapta yüklenicinin işveren tarafından sağlanan tüm verileri kontrol etmesi ve nihai tasarım için gerekli incelemeleri yapması gerekmektedir. Genel olarak özel finansmanlı anahtar teslimi projeler için tasarlanmıştır. Aynı zamanda teklif için az sayıda isteklinin olduğu ve müzakere / pazarlık durumunun söz konusu olduğu ihaleler için uygundur.

FIDIC Gümüş Kitap’ ta tüm risklerin yüklenicinin üzerinde olması nedeniyle diğer sözleşme formlarına kıyasla yükleniciler daha yüksek teklifler hazırlamaktadır. Sözleşme tutarının anahtar teslimi olarak belirlenmesine rağmen sınırlı durumlarda bazı değişiklikler de yapılabilmektedir.

Gümüş kitapta “Mühendis” kavramı yer almamaktadır, mühendisin yaptığı tüm görevler işveren tarafından yürütülmektedir.

Karşı karşıya kalınan tüm uyuşmazlıklar DAB(Uyuşmazlık Kurulu) üzerinden çözülmektedir.

FIDIC Sarı Kitap

Tasarımın Yüklenici tarafından hazırlanmış olduğu projelerde kullanılması amacıyla geliştirilmiştir.  Genellikle teknolojik tesislerin dizaynı ve inşası için FIDIC Sarı Kitap tercih edilmektedir.

FIDIC Sarı kitapta işveren adına projeyi “Mühendis” yürütmektedir.

Hak talebi ve uyuşmazlık prosedürleri olarak Kırmızı Kitap’ a benzer niteliktedir. Sarı Kitap işin türünü sınırlamamaktadır.

Sarı kitabı incelediğimizde risklerin büyük bir kısmının yüklenici tarafından üstlenildiği görülmektedir.

FIDIC Altın Kitap (Tasarla Yap İşlet – Design Build and Operate Projects (DBO))

Genel olarak yaklaşım olarak Gümüş Kitap’ a benzemektedir. FIDIC Altın Kitap’ ın kullanıldığı projelerde tasarım yükleniciye aittir.

Büyük sermaye ihtiyacı olan yatırım projeleri için uzun bir işletme süreci öngörülerek geliştirilmektedir.

Yüksek sermayenin ihtiyaç duyduğu yatırım projeleri için uzun bir işletme süreci düşünülerek geliştirilmiştir. Talep gereği Yüklenici ağırlıklı olarak konsorsiyum veya Joint Venture (Ortak Girişim)’ dir. Riskler yüklenici ve işletmeci grubun üzerindedir.

Joint Venture – Müştereken ve Müteselsilen Sorumlu Ortaklık Yapısı (J.V.) kurulmalıdır.

Müştereken sorumluluk: Birden çok kişinin, bir borcun ya da zararın (tamamının) ödenmesinden, kendi payları oranında sorumlu olması

Müteselsilen sorumluluk: Birden çok kimsenin, bir borcun ya da zararın (tamamının) ödenmesinden, zincirleme olarak tek başına sorumlu olması